ـ عوامل قبل از تولد: مانند سؤ تغذيه مادر، ديابت كنترل نشده مادر، حاملگي در سنين بسيار پايين و با فاصله كم، عفونت مادر، اعتياد به الكل و سيگار… كه مي توان با آموزش جامعه خصوصاً به دختران و مادران عوامل مؤثر بر توقف رشد، قبل از تولد كودك را كاهش دهيم.
    2 ـ عوامل بعد از تولد: عفونتهاي مكرر از جمله اسهال، بيماريهاي دستگاه گوارش، سؤ تغذيه ، ناهنجاريهاي مادرزادي ، فاصله كم بين تولدها، كمبود عاطفي، غيبت مادر و مراقبت از كودك توسط فردي غير از مادر، قطع زود هنگام شيردهـــــــي را مي توان نام برد.
    
    كودكان نيازمند به مراقبت ويژه:
    1 ـ كودكاني كه هنگام تولد كمتر از 2500 گرم وزن دارند.
    2 ـ كودكاني كه در فاصله دو توزين منحني رشد آنها موازي با منحني مرجع نباشد و مرتباً از آن فاصله بگيرند ( سير نزولي، يا افقي داشته باشند).
    3 ـ دو قلو يا چند قلويي
    4 ـ فاصله كمتر از 3 سال از تولد كودك قبلي
    5 ـ كودك ناتوان (مثل عقب ماندگي ذهني، بيماري قلبي ، شكاف كام و…)
    6 ـ كودكان محروم از شير مادر
    7 ـ تأخير در استفاده از تغذيه تكميلي (ديرتر از ماه ششم زندگي).
    
    كودك زير 6 ماه نيازمند مراقبت ويژه
    كودك بايد تا 6 ماهگي حداقل هر ماه 500 گرم وزن اضافه كند، در غير اين صورت عدم رشد يا كند بودن روند رشد كودك، نشانه يك خطر جدي است كه شايع ترين علت آن محــروميت از شير مادر مي باشد؛ بنابراين براي جلوگيري از اين امر بايد:
    1 ـ مادررا تشويق كنيد كه تا شش ماه كودك را فقط با شير خود تغذيه نمايد و به طور مستمر ، روز و شب و با دفعات طولاني به كودك شير دهد.
    2 ـ شيردهي مادر را مشاهده كنيد و در صورت اشكال آن را اصلاح نمايد.
    3 ـ به مادر توصيه كنيد از دادن آب، آب قند به شيرخوار جداً خودداري نمايد زيرا اين مواد شكم پركن و كم انرژي هستند و باعث افت رشد كودك مي شوند. مراقبت ويژه در سال اول زندگي بسيار مهم است و زمان مراجعه كودك زير يكسال تحت مراقبت ويــژه، به حداقل 15 روز يك بار مي رسد.
    
    كودك 6 تا 12 ماهه مراقبت ويژه
    در كودكان 6 تا 12 ماهه اضافه نشدن وزن به مدت 2 ماه نشانه يك خطر جدي است، كه شايع ترين علل آن عبارتند از:
    1 ـ ناكافي بودن غذا يا كم انرژي بودن غذاهاي كمكي
    2 ـ عفونت هاي شديد و مكرر .
    بنابراين با مادر در موارد ذيل مشاوره كنيد:
    ـ تأكيد بر تغذيه كودك با شيرمادر و افزايش دفعات آن
    ـ شروع به موقع غذاي كمكي به طوري كه غذاي كمكي يك تا 2 بار در روز بعد از تغذيه با شيرمادر به كودك داده شود ( در توصيه غذايي دقت نماييد مواد اوليه در دسترس، قيمت آن ارزان و مناسب عادات غذايي خانواده باشد).
    
كودكان بالاتر از يكسال
    در كودكان بالاي يكسال تأخير در رشد براي سه ماه، وجود مشكل را نشــان مي دهد كه شايع ترين علل آن عبارتند از:
    ـ غذاي ناكافي
    ـ عفونت مكرر و شديد
    در هنگام بيماري كودك به مادر توصيه كنيد درصورت تغذيه كودك با شير مادر، آن را ادامه دهد، حداقل 5 بار در روز به كودك غذا دهد، در هنگام غذادادن كودك را در بغل بگيرد تا كودك با ميل بيشتري غذا بخورد، به كودك بيمار خوراكي هاي ميان وعده اي مانند شير، ماست، نان، ماكاروني و سيب زميني داده شود.
    
    كودكان محروم از شير مادر
    در مواردي كه كودك بيمار نيست ليكن روند رشد او مطلوب نمي باشد، ضمن مشاوره با مادر براي پي بردن به مشكلات تغذيه اي شيرخوار، آموزشهاي لازم به مادر و خانواده در مورد وضعيت صحيح شيردهي ، مكيدن مكرر و صحيح پستان، تغذيه صحيح مادر و حمايت رواني خانواده داده شود. حتماً مادر 5 روز بعد مراجعه كند. اين ملاقات براي اطمينان از انجام توصيه ها و جلب رضايت مادر و حمايت از اوست و اگر 15 روز پس از اولين ملاقات روند رشد مطلوب نشد تغذيه مصنوعي را به صورت كمكي شروع كنيد، در اين صورت كودك تحت مراقبت ويژه قرار مي گيرد و در هر بار مراقبت روند رشد كودك، توصيه در خصوص عدم استفاده از شيشه، پستانك، رعايت حجم و غلظت مناسب شيرمصنوعي، رعايت اصول بهداشتي تذكر داده مي شود.
    
    وظايف تيم بهداشتي ـ درماني
    1 ـ در وهله اول در انجام مراقبت از كودكان بايستي كودكاني كه روند رشد مطلوب ندارنـــد و نيازمند مراقبت ويژه مي باشند شناسايي شوند و با توجه به علتي كه موجب كندي يا توقف رشد كودك شده است به مادر آموزش هاي لازم را بدهند و در صورت نياز به مراكز بالاتر ارجاع دهند و به مادر در مورد مراجعه بعدي تأكيد نمايند و در صورت عدم مراجعه مادر، با پيگيري و مراجعه به در منزل نتيجه اقدامات انجام شده را بررسي كنند.
    2 ـ كاردانان منطقه و پزشكان بايد در هر بازديد بر اساس ليست اسامي كودكان مراقبت ويژه، پروندة كودك را بررسي و اقدامات انجام شده و نتايج آن را پيگيري كنند.
    3 ـ در صورتي كه با پيگيري و اقدامات انجام شده مشكل كودك رفع نشد، كودك به مراكز بالاتر ارجاع گردد. در اين خصوص لازم است مسؤولان در سطح شهرستان هماهنگي لازم براي پذيرش اين كودكان را كه توسط مراكز شهري و روستايي ارجاع داده مي شوند، انجام دهند.
    4 ـ پيگيري كودك تحت مراقبت ويژه تا بهبودي كامل بايستي صورت گيرد و تمام مراحل در پرونده ثبت شود.
    اميد است با توفيق خداوند متعال و تلاش همه عزيزان شاهد شكوفايي هر چه بيشتر گلهاي زندگيمان باشيم.